Alzheimer hastalığında kritik gelişme! Bilim insanları ortaya koydu: Erken teşhisinde yapay zekanın rolü…

GÜLŞAH ELİNBANK/YENİ İZMİR

ODTÜ'lü bilim insanları, tükürük üzerinden erken evre Alzheimer riskini tespit eden yapay zeka teknolojisi geliştirdi. Çalışma hakkında konuşan Doç. Dr. Yeşim Aydın Son, 'Katılımcıların yanak içinden tükürük örneklerini alıyoruz ve DNA'larını izole ediyoruz. Hastalık riskini 1,5-2 kat artıran genetik değişiklikler tespit ettik, ayrıca koruyucu olabilecek çeşitlilikler gözledik. Araştırmamız erken tanıda büyük önem taşıyor. Temel hedefimiz bir tanı kiti veya bir test geliştirmek' dedi.

ODTÜ'lü bilim insanları, tükürükten alınan örnek üzerinden yapılan genetik testi yorumlayarak erken evre Alzheimer riskini tespit eden yapay zeka temelli teknoloji geliştirdi. TÜBİTAK 1003 – Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı kapsamındaki destekle tamamlanan projede, ilk prototip hayata geçerken, klinik aşamanın da dahil olduğu ileriki aşamaları, beynin şifrelerinin araştırıldığı Nörobilim ve Nöroteknoloji Ortak Uygulama ve Araştırma Merkezinde (NÖROM) yürütülecek.

NÖROM Yönetim Kurulu Üyesi ve ODTÜ Enformatik Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yeşim Aydın Son, Alzheimer hastalığa karşı 'erken tanı' için özelleşmiş testlerin bulunmadığını vurguladı.

Genom araştırmalarının son yıllarda pek çok hastalığın teşhisindeki önemine işaret eden Son, çalışmalarında genom araştırmaları ile makine öğrenmesini birleştirdiklerini belirterek, şu bilgileri verdi:

'Uluslararası çalışma grupları tarafından oluşturulmuş 3 büyük veri seti alt yapısını yapay zeka kullanarak analizi ile erken evrede risk göstergesi olabilecek genetik profilleri tespit ediyoruz. Bu genetik profilleri doğrulamak için geliştirdiğimiz teknikte, katılımcıların yanak içinden tükürük örneklerini alıyoruz ve DNA'larını izole ediyoruz. Hastalık riskini 1,5-2 kat artıran genetik değişiklikler tespit ettik, ayrıca koruyucu olabilecek çeşitlilikler gözledik. TÜBİTAK projemiz kapsamında, tüm bunları yapabilen bir moleküler tanı kiti prototipi geliştirdik. Bu analizler ile hastalığın en erken aşamasında, sadece yanak içinden alınan bu örneğin yapay zeka modeline dayanarak kişilerin riskli olup olmadığını veya Alzheimer'a karşı koruyucu bir genetik yapı taşıyıp taşamadığını doktorlarımıza bilgi olarak sunmayı hedefliyoruz.'

'TESTLERİN TEMELİNİ OLUŞTURMUŞ DURUMDAYIZ'

Yöntemin doğrulamasını Hacettepe Üniversitesi Geriatri Bölümünün ortaklığıyla 100 kişilik Alzheimer hasta grubu üzerinde yaptıklarını aktaran Son, 'Projemiz, prototip aşamasına geldi. Projenin ikinci fazını da büyük ihtimalle bir TÜBİTAK projesiyle, klinik araştırma projesiyle desteklemek istiyoruz. Tüm bu çalışmalarda temel hedefimiz bir tanı kiti veya bir test geliştirmek. Bu testlerin temelini oluşturmuş durumdayız' dedi.

HASTALAR İKİ ÜÇ YIL TAKİP EDİLECEK

Elde ettikleri sonuçların optimize edilmesi için geniş çaplı bir klinik çalışma gerçekleştireceklerini ifade eden Son, şunları aktardı:

'Klinik araştırmalarımız başladığında, örneğin 65 yaş üstünde 'hatırlayamama' gibi semptomlar gösteren kişiler bize yönlendirilecek. Biz de bu genetik analizlerini yaparak hastanızda 'risk arttıran ya da koruyuculuk sağlayan faktörlere dayalı değerlendirmesi buradadır, klinikte gördüğünüz tablo ile bunu birleştirerek karar verebilirsiniz' diyeceğiz. Aynı zamanda klinikten hasta gönderen doktorlara tanıda yardımcı olurken bu hastaları uzun süreli yani 2-3 sene sonra takip edeceğiz. Böylece geriye dönük testimizin güvenirliği de daha iyi test edebileceğiz.'

Doç. Dr. Son, Alzheimer'da erken tanının önemine işaret ederek, 'Beyinde oluşan dejeneratif olguları engelleyemesek bile yavaşlatmak için bazı yöntemler literatüre girmiş durumda. Bu noktada erken tanıda bizim araştırmamız büyük önem taşıyor' diye konuştu.