Deprem yıkımına çare: Yeniden yapma mı güçlendirme mi?

İstanbul Rumeli Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. İbrahim Yüksel, depremin en önemli gündem maddesi olduğunu belirterek, bu doğal afetin geçmiş gibi gelecekte de yaşanacağını ifade etti. Bilim insanı, mühendis, toplum bilimci ve bireyler olarak alınması gereken önlemlerin önem taşıdığını vurgulayan Yüksel, depreme dayanıklı yapı inşa etmenin hayati çözüm olduğunu dile getirdi.

Yeni inşa edilecek yapıların deprem güvenliğinde en rahat kontrol edilebilen kategori olduğuna dikkat çeken Yüksel, bu tür yapıların zemin etüdünden projelendirmeye her sürecinin denetlenebildiğini ifade etti. Mevcut yapılar için bunun söz konusu olmadığını söyleyen Yüksel, bu binaların birçoğunda etüt ve analizlerin ya hiç yapılmadığını ya da projelerinin günümüz yönetmeliklerine uygun olmadığını belirtti. Mevcut yapıların güvenli hale getirilmesi için iki temel yöntem olduğunu ifade eden Yüksel, ilkinin yapının performans analizinin yapılarak deprem yönetmeliğine uygun olup olmadığının belirlenmesi olduğunu söyledi. Eğer yapı, yönetmelik kriterlerini sağlıyorsa güvenli kabul edildiğini ifade eden Yüksel, aksi durumda ise iki farklı çözüm yönteminin devreye girdiğini belirtti.

DEPREM GÜVENLİĞİ İÇİN GÜÇLENDİRME YETERLİ Mİ?

Yüksel, yapının güçlendirilmesi yönteminin kentsel dönüşümün bir alt basamağı olduğunu dile getirdi. Güçlendirme işleminin belirli kriterlere göre yapılan analizlerle gerçekleştirilmesi gerektiğini belirten Yüksel, bunun hem avantajları hem de dezavantajları bulunduğunu söyledi. Güçlendirme yönteminin maliyet ve zaman açısından avantaj sağladığını belirten Yüksel, mülk sahiplerinin mevcut yerlerinde kalabilmesi açısından önemli yöntem olduğunu ifade etti. Sürecin 12 ila 24 ay arasında sürmesi, yapının boşaltılmak zorunda kalınması, iç ve dış mekanlarda daralma yaşanması gibi dezavantajlarının bulunduğunu vurguladı. Güçlendirme projelerinin sıfır hata ile yapılmasının zor olduğunu, uygulama sürecinde projelerin tam anlamıyla hayata geçirilememesi gibi riskler taşıdığını belirtti.

HAK SAHİPLERİNE SUNULAN DESTEKLER YETERLİ Mİ?

İkinci yöntemin yapının tamamen yıkılarak yeniden inşa edilmesi olduğunu söyleyen Yüksel, bunun günümüzde "kentsel dönüşüm" olarak bilindiğini ifade etti. Yapının performans analizleri sonucunda yıkılması gerektiği belirlenmişse, bu durumun resmi kurumlara raporlandığını ve yıkım sürecinin yasal süreler içerisinde gerçekleşeceğini vurguladı. Kentsel dönüşüm yönteminin sosyal ve psikolojik açıdan bireylere güven sağladığını belirten Yüksel, yeni yapıların tamamen deprem yönetmeliğine uygun olarak inşa edilmesinin büyük bir avantaj sunduğunu ifade etti. Ayrıca, devletin ve belediyelerin hak sahiplerine kira ve maddi destek sağladığını hatırlatan Yüksel, 2025 yılı itibarıyla merkezi yönetimin bağımsız bölüm başına 6500 TL’ye kadar kira desteği sunduğunu ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin bu desteği 10 bin TL'ye kadar çıkardığını belirtti. Bunun yanı sıra, devletin hak sahiplerine konut ve iş yerleri için hibe ve kredi desteği sağladığını da sözlerine ekledi.

KENTSEL DÖNÜŞÜMDE KARŞILAŞILAN ENGELLER

Ancak kentsel dönüşüm sürecinin de bazı zorluklar taşıdığını vurgulayan Yüksel, sürecin uzun sürmesi nedeniyle vatandaşların yeni bir barınma alanı bulmak zorunda kaldığını ifade etti. Bunun yanı sıra, verilen kira desteklerinin özellikle büyükşehirlerde yetersiz kaldığını ve inşaat sürecinin uzamasıyla birlikte hak sahipleri üzerinde maddi baskının arttığını belirtti. Ayrıca, hak sahiplerinin yeni yapılacak binada aynı kat, cephe ve metrekareyi talep etmelerinin süreci uzattığını, müteahhitlerin ise az kazanca razı olmayıp maliyetleri karşılamak için çeşitli zorluklar yaşadığını söyledi. Yüksel, bu durumların kentsel dönüşüm sürecini sekteye uğrattığını ve inşaat sektöründe müteahhitlerin kaliteyi düşürmesine yol açtığını belirtti.

DEPREME DAYANIKLI ŞEHİRLER İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

Bu sorunların çözümü için birtakım önerilerde bulunan Yüksel, öncelikle merkezi ve yerel yönetimlerin hak sahiplerine daha fazla destek sunması gerektiğini ifade etti. Devletin gerçekçi bütçeler oluşturması gerektiğini vurgulayan Yüksel, vatandaşların hayatları boyunca sahip oldukları mülkleri kaybetmemesi için daha güçlü finansal desteklerin sağlanması gerektiğini belirtti. Ayrıca, imar yasasında değişiklikler yapılarak yapı oturma alanlarının ve kat sayılarının artırılmasının müteahhitlerin daha fazla bağımsız bölüm üretmesini sağlayacağını, böylece hak sahiplerinden ekstra ücret talep edilmesinin önüne geçileceğini dile getirdi.

Müteahhitlerin belirlenmesi ve denetlenmesi konusunda da yeni düzenlemeler yapılması gerektiğini vurgulayan Yüksel, hak sahiplerinin devlet tarafından korunması gerektiğini belirtti. Yapı denetim sisteminin eksiksiz ve kusursuz bir şekilde işletilmesi gerektiğini ifade eden Yüksel, bunun sağlanması için yapı denetim yasasının yeniden yapılandırılmasının önem taşıdığını söyledi.

Sonuç olarak, kentsel dönüşüm sürecinde hak sahiplerinin maddi yetersizlikler nedeniyle direnç gösterdiğini, müteahhitlerin ise yüksek kar hırsı ile hareket ettiğini belirten Yüksel, bu dengenin sağlanabilmesi için devletin daha kapsamlı bir çözüm mekanizması oluşturması gerektiğini ifade etti. Ayrıca, yapı denetimlerinin titizlikle yürütülmesi gerektiğini vurgulayan Yüksel, depreme karşı güvenli şehirler oluşturmak için tüm paydaşların iş birliği içinde hareket etmesi gerektiğinin altını çizdi.