Sosyal medya nasıl farkındalık yaratıyor?

Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Dekan Yardımcısı Dr. Öğretim Üyesi Ceren Saran, toplumsal olaylarda sosyal medyanın farkındalık yaratmada etkisini değerlendirdi. Toplumsal olaylarda sosyal medyanın farkındalık yaratmada etkisini değerlendiren Dr. Ceren Saran, “Meseleye genel olarak baktığımızda, sosyal medyanın yer yer kaldıraç işlevi üstlendiğini söyleyebiliriz” dedi.

Sosyal medyanın farkındalık yaratmadaki avantajlarına işaret eden Dr. Öğretim Üyesi Ceren Saran, “Sosyal medya açısından en önemli avantaj, farkındalık yaratılmaya çalışılan konuları, ana akım haber medyasının ve siyasi kurumların gündemine almasını sağlamak. Ana akım haber medyasında görünür olmayan konular, sosyal medya platformlarında gündeme geldikten sonra, göz ardı edilmez oluyor. Sosyal medyada birbirinden bağımsız, izole kullanıcıların toplumda etki yaratamayacağı öngörülebilir. Genel olarak, sosyal medya kaldıraç işlevi üstlenir. Dijital iletişim teknolojileri güç odaklarından bağımsız olarak ele alınamasa da geçmiş deneyimlerden biliyoruz ki, çeşitli engellemeleri aşmak için yeni yöntemler ve fırsatlar yaratabilir” dedi.

Her sosyal medya platformunun kendi algoritmaları, farklı kullanıcı kitleleri ve buna uygun şekillenen kullanım pratikleri olduğunu kaydeden Dr. Saran, “Platformlar, içerikleri etkin şekilde dağıtıp kitleleri elinde tutuyor. Haber ve gündemle ilgili, akla ilk olarak Twitter (X) geliyor. Genelde ülke ve dünya gündemini takip eden angaje kitle ile bu aktif kitle için içerik üreten profesyonel ve amatör içerik üreticileri yer alıyor. Mesajın etkin yayılımı için öncelikle Twitter düşünülüyor. Instagram ve TikTok’ta da azımsanmayacak kadar büyük ve aktif kullanıcı kitleleri var. Bu kitleler, Twitter’a kıyasla gündem ve haber konularından daha uzak, çoğunlukla burada lifestyle içerikler dolaşımda” diye konuştu. 

Araştırmaların platformlardaki kitlelerin, mecranın temel dinamiklerinden farklı faaliyetlerde de bulunduğunu gösterdiğini ifade eden Dr. Saran, “Instagram’ın haber takibi ve toplumsal konularda farkındalık oluşturma amacıyla kullanılması söz konusu. İçerikleri izleyen, yaygınlaştıran kullanıcıların oranının arttığını görebiliyoruz. Bu kitleler toplumsal meselelerle ilgileniyor, eylemler mecranın yapısal özelliklerinden dolayı Twitter’dan farklı gerçekleşiyor. Instagram gibi platformlar içeriklerinin video ve fotoğrafa dayalı olması, görsel estetik ve multimedya özellikleri, gönderinin etkileyiciliği arttırarak kullanıcıyı daha çok içine çekme ve daha büyük etki yaratma potansiyeli taşıyor” dedi.

Her sosyal medya platformunun kendine has kitlesi, kültürü, dili, kullanım pratikleri gibi, yarattığı etkilerin farklılaştığına işaret eden Dr. Saran, “Özetle kullanıcıların toplumsal konularda farkındalık yaratabilmesi açısından göz önünde bulundurması gerekenler sosyal medya platformlarında yer almak, platformların kullanım pratikleri ve algoritmalarıyla uyumlu içerikler hazırlamak, haber ve gündemden uzak olan kitlelere ulaşmak için baktıkları yerde olmak şeklinde ifade edilebilir” dedi.

Platformların algoritmalarının farklı dinamiklerle işlediğini, ancak günümüzde en önemli etkenlerin başında ilgililik ve bağıntılılık geldiğini anlatan Dr. Ceren Saran, şöyle devam etti: “Bireylerin diğer kullanıcılarla girdikleri etkileşim başta olmak üzere, dijital medya kullanımı üzerinden toplanan verilerin analizi ile elde edilen çıktılar, dolaşımdaki içeriklerin kaderini belirliyor. Kullanıcıların içerikle ilgilenme potansiyeli, buna göre şekilleniyor. Etkileşime girilen içeriği paylaşan kişi ile ilişki, içerik türü, paylaşım zamanı, kullanılan cihaz, konum, etkileşim ve beğenme sıklığı gibi. Bunların yanında gerçek yaşamdaki sosyal ilişkiler platformlarda etkili oluyor. Gönderinin kaynağı, kim tarafından paylaşıldığı, kullanıcıların dikkatini o içeriğe vermesini sağlayabilir. Kullanıcı gerçekte tanıdığı, güvenilir bulduğu ve halihazırda ilişki içinde olduğu kişilerin, paylaştığı gönderilere ilgi gösterebilir. Kullanıcı, algoritmik seçimle karşılaşacağı rastgele içerikleri okumadan, izlemeden geçmek yerine, kaynağına göre zaman ayırabilir, onları fark edebilir. Influencer’lık sistemi bu nedenle bu kadar etkin şekilde işliyor.”

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ETİK KONULAR 

Dikkat edilmesi gereken konuların başında, bilgilerin doğruluğunun teyit edilmesi geldiğini söyleyen Dr. Saran, “Otuz yılı aşkın süredir iletişim çalışmalarının gündemini meşgul eden dezenformasyon ve mezenformasyon, dijital platformların yaygın kullanımı ve algoritmaların içeriği yayma potansiyelinin giderek güçlenmesiyle önemli konular haline geldi. Enformasyon kaynağının doğruluğu ile yaratacağı toplumsal ve insani sonuçlarının gözetilmesi gerekiyor. Diğer önemli konu, içeriğin söylemi ve tonuna dikkat edilmesi. Gönderilerde ötekileştirici, ayrımcı, kışkırtıcı dil kullanılmaması, nefret söylemine asla yer verilmemesi gerekir” dedi. 

Görsel kullanımında etik ihlallere düşülmemesi, kullanılan müziklere dikkat edilmesi gerektiğini ifade eden Dr. Öğretim Üyesi Ceren Saran, “Bir konuda farkındalık oluşturmaya çalışırken ajitasyon dilinin kullanılmaması, mağdur edilenin tekrar mağdur edilmemesi önemli. İnsani ve duygusal etkisi yüksek toplumsal olaylara ilişkin içeriklerde çocuk fotoğraflarının kullanımı, problematik düzeyde. Bu gibi gönderilerde acı olan gerçeklik, kullanılan fotoğraf ve müziklerle deforme edilerek sansasyonel, ajitatif hale getiriliyor. Etkileşim ve takipçi arttırmak için, çokça ilgi gösterilen ve algoritmalarla öne çıkarılan video içeriklerinde bu tarz benimseniyor” şeklinde konuştu.