“mi, mu, mü, mi, musun, misin” olarak bilinen soru eklerini değerlendirmek istiyorum bugün.
Türk Dil Kurumu (TDK) soru eki hakkında şu bilgileri paylaşıyor: Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar: Kaldı mı? Sen de mi geldin? Olur mu? İnsanlık öldü mü? Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır: Verecek misin? Okuyor muyuz? Çocuk muyum? Gelecek miydi? Güler misin, ağlar mısın?
Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır: Güzel mi güzel! Yağmur yağdı mı dışarı çıkamayız.
Birleşik fiillerde mi soru eki iki kelimenin arasına da gelebilir: Vaz mı geçtin?
Soru eki, ek midir kelime mi, şüphesinin dışında tutulması gereken bir ektir. Zira soru, kelime ile sorulacağı zaman, tamlayan görevindeki her kelime gibi öne gelen unsur olmaktadır:
kim geldi
kaç elma
hangi adam
Halbuki,+mI eki hep soruya muhatap olan unsurun sonuna eklenmektedir:
Aday seçimi kazandı mı?
Aday mı seçimi kazandı?
Aday seçimi mi kazandı?
Aday seçimi İzmir’de mi kazandı?
Aday seçimi dün mü kazandı?
Aday seçimi dün tek başına mı kazandı?
Aday seçimi dün tek başına zorlanmadan mı kazandı?
Bu yüzden cümlenin başında hiç bulunmamaktadır. Soru ekini diğer eklerden ayıran husus, diğer ekler söz dizimi yapısında kendilerine ayrılan belli yerlere eklendikleri halde, soru ekinin, cümlenin hangi unsuru soru haline muhatap ise o unsura eklenmesidir. Hatta “Elmanın mı kurusu kalmamış.” örneğinde olduğu gibi, tamlayan ile tamlanan arasına da girmektedir. Soru ekinin kullanılması, mutlaka cümle kuruluşuna muhtaç olduğu halde, cümle kuruluşu, soru ekini gerekli kılmaz. Yani soru eki, cümleyi de kurmaz tamlamayı da. Hatta tamlama unsurlarının arasına girdiği halde herhangi bir bozukluğa meydan vermeden, vazifesini tastamam yapar. Eklendiği cümle ve cümle unsurunun anlamıyla, aynı cümlenin sorusuz şeklinin anlamı arasında, muhataba aktarılan bir fark bulunmaz. Soru eki, cümlede hükme bağlanan unsurların eksikliğini muhatabına bildiren ve ondan bunu talep eden, yani muhatabın davranışlarını yönlendiren bir cümle unsurudur. Bu işlev ve yapı ile soru eki, müstakil ve muadil bir üst kategori özelliğine sahiptir.
Sıra geldi bu haftanın kitabına…
Şair Canan Sanlı, Şair Şiir Sonsuzluk isimli inceleme kitabıyla Akdoğan Yayınevi’nden okurlarına sesleniyor.